ΑΥΤΑΠΑΤΕΣ ΤΗΣ «ΥΠΕΡΔΥΝΑΜΗΣ»

του

Προκόπη ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΥ*­

          Ύστερα από επίπονες και, σε αρκετές περιπτώσεις, πολιτικώς επώδυνες διεργασίες ψηφίσθηκε -με οριακή πλειοψηφία και ως τελικό προϊόν «προκρούστειου» συμβιβασμού- από τα νομοθετικά σώματα (Βουλή των Αντιπροσώπων και Γερουσία) των ΗΠΑ η μεταρρύθμιση του Προέδρου Μπάρακ Ομπάμα για το σύστημα υγείας και κοινωνικής ασφάλισης. 

          Και να σκεφθεί κανείς ότι ακόμη και αυτή η «κόλουρη μεταρρύθμιση» του ασφαλιστικού συστήματος των ΗΠΑ χαιρετίσθηκε ως «πραγματικό επίτευγμα»!  Ο ίδιος ο Μπάρακ Ομπάμα τη χαρακτήρισε ως τη «δεύτερη μεγαλύτερη» –μετά την παρέμβαση διάσωσης του χρηματοοικονομικού συστήματος των ΗΠΑ κόστους, ως τώρα, 787 δισ. δολαρίων- μεταρρύθμιση της μέχρι σήμερα διακυβέρνησής του.

  Ι. Όμως για τη Γηραιά μας Ήπειρο, ιδίως δε για την Ευρώπη τουλάχιστον των 15 -ήτοι πριν από τη διεύρυνση- μεταρρυθμίσεις αυτού του είδους, και μάλιστα πολύ πιο ολοκληρωμένες, είναι εδώ και πολλές δεκαετίες αυτονόητες και εμπεδωμένες, ως θεμελιώδες συστατικό στοιχείο και κεκτημένο του κοινωνικού κράτους δικαίου.

          Και είναι αυτή, ακριβώς, η συνολική παράμετρος του κοινωνικού κράτους δικαίου που συνθέτει μία από τις βασικές διαφορές, οι οποίες πιστοποιούν την υπεροχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε σχέση με τις ΗΠΑ.  Είναι δηλαδή, κατά βάθος και κατ’ ουσία, το στοιχείο της κοινωνικής ευαισθησίας, όπως απορρέει από το επίπεδο της ποιότητας της δημοκρατίας και το υψηλό αίσθημα δικαιοσύνης που, μεταξύ άλλων βεβαίως, αποδεικνύει πόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί, στο άμεσο μάλιστα μέλλον και αν πιστέψει στις δυνάμεις της και την προοπτική της, να κάνει τη διαφορά, σε παγκόσμιο επίπεδο, ως πρότυπο εγγύησης για την αντιμετώπιση των δυσμενών προκλήσεων, οι οποίες ήδη είναι κάτι παραπάνω από ορατές.

          Και για να γίνω σαφέστερος: Ποιότητα δημοκρατίας, κοινωνική δικαιοσύνη και ιστορική διαδρομή πολιτισμού παρέχουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα εχέγγυα, εφόσον βεβαίως προχωρήσει και στον τομέα της θεσμικής της ολοκλήρωσης, για να διαδραματίσει, εκείνη περισσότερο, πραγματικό ρόλο υπερδύναμης.  Και μιλώ για «πραγματικό ρόλο» επειδή η οικονομική υπεροχή, όπως η εμπειρία έχει δείξει, δεν αρκεί, από μόνη της, να δρομολογήσει έναν τέτοιο ρόλο.

          ΙΙ. Κι όμως, οι ΗΠΑ είχαν και τις ευκαιρίες και τ’ αναγκαία πολύπλευρα  στηρίγματα για ν’ ακολουθήσουν έναν τέτοιο δρόμο, σύμφυτα με τις φιλοδοξίες τους ως προς τον ηγετικό τους ρόλο σε πλανητικό επίπεδο.  Ειδικότερα:

• Η πικρή εμπειρία του οικονομικού –και όχι μόνο- κραχ του 1929 και οι τραγικές κοινωνικές επιπτώσεις της πλήρους απραξίας της διοίκησης των ΗΠΑ θα έπρεπε, αυτές και μόνες, να είχαν διδάξει τις μετέπειτα ηγεσίες τους για το αυτονόητο χρέος τους να διασφαλίσουν ένα minimum κοινωνικού κράτους δικαίου, για να μην βρεθούν, παντελώς απροετοίμαστες, μπροστά στη νέα, σύγχρονη και ανάλογη, κρίση.
• Άλλωστε οι  πνευματικοί δημιουργοί στις ΗΠΑ είχαν, με περισσή ευαισθησία, καλλιεργήσει το έδαφος γι’ αυτήν την εξέλιξη.  Κλασικό παράδειγμα ο Στάινμπεκ, με τα «Σταφύλια της Οργής» (1939), έστειλε το δικό του, μοναδικό και σημαδιακό, μήνυμα:  Από τη ρημαγμένη γη της Οκλαχόμα, η οικογένεια Τζόουτ διασχίζει τις δύσβατες οροσειρές ως την υποτιθέμενη «γη της επαγγελίας», την Καλιφόρνια.  Μόνο που η κρατική αδιαφορία μπροστά στην κοινωνική κρίση και οι απατηλές προσδοκίες, κάνουν τον επίγειο παράδεισο μια «μεγάλη χίμαιρα». 
• Σε πολιτικοοικονομικό επίπεδο, ο Ρόουλς, στο κορυφαίο και πρωτοποριακό έργο του «Θεωρία της Δικαιοσύνης» (1971), ακολουθώντας την πνευματική λεωφόρο που είχε ήδη ανοίξει ο Πόππερ με την «Ανοιχτή κοινωνία και τους εχθρούς της» (1945), αποδείκνυε ότι πραγματική δικαιοσύνη δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς ουσιαστική κοινωνική δικαιοσύνη. Μια δικαιοσύνη που έχει ως προϋπόθεση την αναγνώριση και άσκηση στην πράξη όχι μόνο των κλασικών ατομικών δικαιωμάτων, αλλά και ορισμένων βασικών κοινωνικών δικαιωμάτων,  τα οποία επιβάλλουν κοινωνικές παροχές εκ μέρους του κράτους και, συνακόλουθα, ένα minimum κρατικής παρέμβασης.

          Οι Κυβερνήσεις των ΗΠΑ δεν αντιλήφθηκαν και, κατ’ επέκταση, δεν αξιοποίησαν αυτήν την τριπλή κοινωνικοοικονομική, πολιτισμική και πνευματική παρακαταθήκη.  Προτίμησαν στα, παραποιημένα όμως, χνάρια του Βέμπερ («Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού», 1920), την οδό της, σύμφυτης με την ως τότε αντίληψη περί καπιταλισμού, προτεσταντικής ηθικής, η οποία θεωρεί –για όσους βεβαίως την επικαλούνται προς μια τέτοια κατεύθυνση- πως η «σφραγίδα της δωρεάς» παραχωρείται «επί γης», με την χωρίς φραγμούς και όρια ελευθερία του καθενός να διεκδικεί αυτό που, κατά την άποψή του, του ανήκει.  Ακολούθησαν έτσι την ολισθηρή νεοφιλελεύθερη ατραπό του Νόζικ («Αναρχία, κράτος και ουτοπία»,1974), όπως την είχε ήδη προαναγγείλει ο Χάγιεκ («Δίκαιο, νομοθεσία και ελευθερία», 1983), στον πυρήνα της οποίας προέχει η απροκάλυπτη καταδίκη κάθε έννοιας κοινωνικής δικαιοσύνης και η αποθέωση της θεωρίας της χιμαιρικής «αυτορρύθμισης», αποκλειστικώς μέσω των μηχανισμών της ελεύθερης αγοράς.

     Επηρεασμένες καθοριστικώς από αυτές τις αυταπάτες, τις οποίες εμπράκτως αποκηρύσσει σήμερα η, περιορισμένης έκτασης, κοινωνική μεταρρύθμιση Ομπάμα, οι ΗΠΑ έμειναν πίσω από τις μεγάλες προκλήσεις των καιρών, σ’ εθνική αλλά και παγκόσμια κλίμακα.  Το τίμημα είναι ήδη δεδομένο: Σε πλανητικό επίπεδο, η άλλοτε Υπερδύναμη φθίνει σταδιακά και ως σύμβολο και ως προοπτική. 

     Όπως όμως και να έχει το ζήτημα θεωρώ -ας μου επιτραπεί αυτή η τοποθέτηση- ότι βρισκόμαστε ήδη στον αστερισμό της Ευρώπης, βασισμένο στην πολύτιμη μακρά πολιτισμική της παράδοση και την εξίσου ελπιδοφόρα δημοκρατική και κοινωνικώς δίκαιη προοπτική της.

*­ Βουλευτή – Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών